Ayahuasca, tradycyjny napój z Ameryki Południowej, jest używana w ceremoniach duchowych i terapeutycznych, a jej składniki, takie jak roślina Banisteriopsis caapi, mają silne właściwości halucynogenne. Uczestnicy rytuałów przeżywają głębokie stany transowe, które sprzyjają refleksji nad sobą, a także mogą prowadzić do uzdrowienia emocjonalnego i duchowego. Badania naukowe wykazują, że ayahuasca może być skuteczna w leczeniu depresji, lęków i uzależnień, jednakże wymaga to dalszych badań. Ważne jest również, aby osoby rozważające jej użycie były świadome potencjalnych zagrożeń, takich jak interakcje z innymi lekami i ryzyko psychicznych problemów, co podkreśla potrzebę odpowiedniego przygotowania i wsparcia po doświadczeniach z ayahuascą. Fragment o tradycji napisany przez Monikę, perspektywa naukowa przygotowana przez Paulinę.
Tradycyjne postrzeganie Ayi
Ayahuasca (zwana również m.in. Yage, Daime, Caapi, Natem) to nie jest jakakolwiek substancja psychoaktywna, tylko integralna część tradycji i praktyk religijnych pochodzących z Ameryki Południowej, z rejonów Amazonii: Shipibo-Conibo (Peru), Cofán (Kolumbia, Ekwador), Quechua amazonica (Ekwador), Shuar (Ekwador, Peru), Tsachila (Ekwador), Kościół Santo Daime (Brazylia) i wiele innych. We wszystkich tych kulturach Ayahuasca została uznana za roślinę mocy, roślinę która leczy, która przywraca zdrowie. Wszędzie gdzie rośnie powstał wokół niej model terapeutyczny, mający na celu przywrócenie ludzi (a w niektórych kulturach również zwierząt) do równowagi.
Co wspólnego można zauważyć w tradycyjnych nurtach pracy z ayahuaską:
- Rytuał: Spożycie ayahuaski zawsze odbywa się podczas specjalnego rytuału, prowadzonego przez uzdrowicieli znanych jako “curandero”, “uwishin”, “taita”, “curaca” i wiele innych – w zależności od plemienia lub kultury z której pochodzi. Rytuały te obejmują śpiewy, modlitwy, palenie kadzideł i inne elementy mające na celu stworzenie odpowiedniego środowiska do podróży wewnętrznej.
- Czystość i dieta: Przed spożyciem ayahuaski zazwyczaj wymaga się od uczestników przestrzegania specjalnej diety, która ma przygotować ciało i umysł do doświadczenia. Dieta ta może obejmować unikanie pewnych pokarmów, takich jak czerwone mięso, pikantne potrawy, przetwory mleczne, alkohol, kofeina i inne używki. Zaleca się również wyciszenie.
- Intencja: Wiele tradycji związanych z ayahuaską podkreśla znaczenie ustalenia intencji przed doświadczeniem. Uczestnicy są zachęcani do skupienia się na konkretnych celach, problemach czy kwestiach, z którymi chcą się zmierzyć podczas podróży wewnętrznej.
- Podróż duchowa: Spożycie ayahuaski często postrzegane jest jako podróż duchowa, podczas której uczestnicy mogą otrzymać wskazówki, uzdrowienie lub zrozumienie głębszych aspektów siebie i otaczającego świata.
- Wspólnota: Doświadczenie ayahuaski często odbywa się w formie terapii grupowej, tzn. w towarzystwie innych osób – czasami zwanych rodziną duchową. Wspólna podróż prowadzi do umocnienia więzi międzyludzkich i wzajemnego wsparcia w procesie uzdrawiania i rozwoju osobistego.
- Szacunek dla rośliny: W tradycjach związanych z ayahuaską istnieje głęboki szacunek dla samej rośliny ayahuaski oraz dla duchowych istot czy bytów, które uznaje się, że zawsze jej towarzyszą i są wzywani jako przewodnicy podczas doświadczenia.
- Kontynuacja pracy: Doświadczenie ayahuaski uważa się za moment zwrotny w życiu, początek długoterminowej pracy nad sobą. Osoby korzystające współcześnie z tradycji ayahuaski często kontynuują pracę nad sobą poprzez medytację, refleksję czy praktyki duchowe, aby integrować zdobyte wglądy i doświadczenia.
- Integracja: Po doświadczeniu ayahuaski istotne jest proces integracji, czyli zrozumienie i włączenie doświadczeń z podróży wewnętrznej w codzienne życie. W tym celu stosuje się tradycyjnie rozmowę z uzdrowicielem i wsparcie rodziny duchowej. Współcześnie włączane są także techniki medytacyjne, terapie somatyczne czy rozmowy z terapeutą.
Warto podkreślić, że tradycje związane z ayahuaską są różnorodne i zależą od konkretnego kulturowego i religijnego kontekstu, w którym są praktykowane.
Jako PTIP osobiście chcemy przywołać Taitę Victora i jego syna Namura pleminia Shuar w Ekwadorze; Mamę Vero z plemienia Cañari; Taitę Romana z projektu Bosque Medicinal w Gualaquiza; Taitę Jorge z rodziny Fuego Sagrado de Itzachilatlan, Oswalda Bola z Proyecto Ocelote, jako wspaniałych nauczycieli i przewodników na drodze do zrozumienia jakie właściwości terapeutyczne ma ta wyjątkowa roślina.
Ayahuasca jako potencjalne narzędzie w terapii - nadzieje i badania
Z czego się składa i jak działa Ayahuasca?
Wywar Ayahuaski składa się najczęściej z dwóch amazońskich rośli – Banisteriopsis caapi i Psychotria viridis, których połączenie tworzy enteogeniczny (wowołujący stan psychodeliczny) napój. W wyniku specjalnego przygotowania powyższych roślin powstaje substancja zawierająca dimetylotryptaminę (DMT) oraz harminę i harmalinę, które spowalniają metabolizm DMT zwiększając czas trwania efektów ayahuaski. (Reiff et al., 2020).
Osoby zażywające ayahuaskę, będąc w odmiennym stanie świadomości, doświadczają różnorodnych subiektywnych efektów. Wśród zgłaszanych doświadczeń są halucynacje wzrokowe i dźwiękowe, zmiany w odczuwaniu sensorycznym i w postrzeganiu przestrzennym, euforia oraz doświadczenia mistyczne i duchowe (Reiff et al., 2020). Substancja może przyczynić się także do wywołania intensywnych emocji, wyostrzenia zmysłów, dotarcia do zapomnianych wspomnień, wzmocnienia akceptacji siebie i zwiększenia uważności (Domínguez-Clavé, 2016).
Neurochemiczne mechanizmy działania ayahuaski jakie zaobserwowano, to m.in.(Rosenblat et al., 2023):
- działanie bliźniacze do wpływu bezpośredniego agonisty receptora 5HT2A (receptor serotoninowy; działają na niego niektóre leki przeciwpsychotyczne i antydepresyjne (SSRI))
- zwiększenie poziomu neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego – BDNF (białka przyczyniającego się do powstawania i wzrostu połączeń nerwowych) i neuroplastyczności (czyli zdolności tkanki nerwowej do tworzenia nowych połączeń, mających na celu ich reorganizację, adaptację, zmienność i samonaprawę oraz procesy uczenia się i pamięci (Wikipedia))
- zmiany w sieci domyślnej mózgu/sieci spoczynkowej (default mode network), która jest jedną z głównych sieci neuronowych i jest związana z introspekcją i autorefleksją, przyczynia się do konsolidacji pamięci oraz organizacji i integracji informacji, a także chroni przed przebodźcowaniem (strona Neuroekspert – encyklopedia neurofizjologii)
- potencjalne efekty anty-zapaleniowe i związane z zapobieganiem niepożądanym procesom utleniania
- bio-psycho-społeczno-duchowe efekty głębokiego doświadczenia autorefleksji.
W jakich zaburzeniach może pomóc ayahuasca?
Badania kliniczne z zastosowaniem ayahuaski skupiają się głównie na potencjalnych efektach terapeutycznych dla osób zmagających się z lekooporną depresją (Palhano-Fontes et al., 2019, Sanches et al., 2016) i zespołem stresu pourazowego (PTSD)(np. Ruffel et al., 2021) i wykazują obiecujące, choć wstępne, pozytywne efekty. Zaobserwowano także, że spożycie ayahuaski łączy się ze zmniejszeniem suicydalności (Palhano-Fontes et al., 2019, Sanches et al., 2016, Zeifman et al, 2019) i może być pomocne w leczeniu uzależnień i nadużywania substancji, szczególnie alkoholu i tytoniu (Berlovitz et al., 2019, Barbosa et al., 2018, Fábregas et al., 2010).
Efekty zastosowania ayahuaski najczęściej mierzone są poprzez porównanie wyników kwestionariuszy wypełnionych przed (pre-test) i po (post-test) przyjęciu substancji. Kwestionariusze wykazują poziom objawów danego zaburzenia. Część badań odnosi się do danych retrospektywnych, czyli związanych z przeszłymi doświadczeniami. Można więc mieć wątpliwości co do ich rzetelności.
Badania dotyczące uzależnień porównują częstość i ilość przyjmowanej substancji, deklarowane przez osobę uzależnioną.
Ayahuasca - szanse i zagrożenia w terapii
Ayahuasca, jako połączenie DMT z alkaloidami przedłużającymi i łagodzącymi jej działanie jest obiecującą substancją o zastosowaniu terapeutycznym.
Czas jej działania jest krótszy w porównaniu z innymi psychodelikami, a równocześnie wystarczająco długi, by uzyskać pozytywne efekty doświadczenia podróży psychodelicznej. W przypadku ayahuaski pierwsze subiektywne efekty zażycia substancji drogą oralną obserwuje się po 20 minutach, po około 75 minutach efekty są najbardziej intensywne, a kończą się po około 4 godzinach. Po podaniu innych popularnych substancji psychoaktywnych czas rezolucji to 6 godzin dla psylocybiny, 9 godzin dla dietyloamidu kwasu lizergowego (LSD) i 11-12 godzin dla meskaliny (Rosenblat et al., 2023). Tak więc możemy potencjalnie uzyskać podobne efekty terapeutyczne w krótszym czasie. Substancja może być też bardziej atrakcyjna dla osób obawiających się długotrwałego pozostawania w odmiennym stanie świadomości, lękowych czy z wcześniejszymi trudnymi doświadczeniami podczas podróży psychodelicznych. Krótszy czas sesji z użyciem Ayahuaski oznacza także krótszy czas pracy terapeutów, jest to więc potencjalnie tańsza opcja interwencji terapeutycznej z zastosowaniem substancji psychodelicznej.
Wykazano także, że DMT pod postacią ayahuaski nie wywołuje uzależnienia a jej przyjmowanie nie zwiększa tolerancji na tę substancję (Reiff et al., 2020).
Należy również uwzględnić zagrożenia związane z przyjmowaniem ayahuaski. Badania wskazują, że jej łączenie z antydepresantami może prowadzić do zespołu serotoninowego, co jest spowodowane nadmierną obecnością tego neuroprzekaźnika w organizmie. Taka interakcja może także zmniejszyć skuteczność antydepresantów. Ponadto, zaobserwowano ryzyko wystąpienia zawału serca przy jednoczesnym stosowaniu psychodelików i litu, używanego w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej. Przy stosowaniu innych stabilizatorów nastroju, takich jak lamotrygina, nie odnotowano negatywnych skutków w połączeniu z psychodelikami (Rosenblat et al., 2023).
Poza efektami interakcyjnymi, stosowanie psychodelików może wywołać także zwiększenie ciśnienia krwi, problemy gastrologiczne oraz bóle głowy mogące utrzymywać się do kilku dni po sesji. Ayahuasca często wywołuje mdłości i wymioty, co zgłasza około 50% użytkowników. Ten efekt jest jednak często postrzegany jako nieodłączna część doświadczenia, a osoby przyjmujące ayahuaskę oceniają stres związany z wymiotami jako łagodny (Rosenblat et al., 2023).
Najpoważniejszym zagrożeniem związanym z przyjmowaniem ayahuaski jest ryzyko wystąpienia psychozy, szczególnie u osób z historią zaburzeń afektywnych, psychotycznych lub uzależnień w rodzinie. Na szczęście, zarejestrowane epizody były zazwyczaj krótkotrwałe. Można też ich uniknąć dzięki dokładnemu przesiewowi kandydatów pod kątem historii chorób psychicznych. Warto jednak zaznaczyć, że badania dotyczące ayahuaski były prowadzone na małych grupach, co utrudnia generalizację wyników (Reiff et al., 2020).
Badania nad ayahuaską są wstępne
- Choć wstępne wyniki badań nad używaniem ayahuaski są pozytywne, należy pamiętać, że to dopiero początek drogi do potwierdzenia jej skuteczności i bezpieczeństwa w leczeniu zaburzeń psychicznych. Badania są prowadzone na małych próbach, a wiele z nich nie jest w pełni zrandomizowanych, podwójnie ślepych ani kontrolowanych pod kątem efektu placebo. Na szczęście w ostatnich 5 latach obserwujemy coraz więcej lepszych jakościowo projektów badawczych nad ayahuascą (Sheth et al., 2024).
Analizy niepożądanych efektów oraz subiektywnych doświadczeń często opierają się na relacjach osób pijących wywar podczas rytuałów lub w innych nieklinicznych warunkach. Podczas nich mikstura może być zanieczyszczona innymi substancjami, co utrudnia ocenę wpływu samej ayahuaski na doświadczenia uczestników. Podczas ceremonii mogą działać także czynniki nie związane z samą substancją. Na polepszenie stanu psychicznego uczestników może wpływać konkretny setting podczas ceremonii i atmosfera akceptacji i wsparcia w grupie wzmacniająca otwartość i podatność na wpływ innych (Uthaug et al., 2021). Konieczne są dalsze badania kliniczne z użyciem farmakologicznie czystego składu w wystandaryzowanej procedurze badawczej, aby móc jednoznacznie ocenić efekty ayahuaski.
Ayahuasca rzadko jest też badana w kontekście terapii, jako substancja ją wspierająca. W przypadku innego psychodelika – psylocybiny, ówczesne badania najczęściej testują jej skuteczność podczas wystandaryzowanej sesji, na której dwóch terapeutów czy “przewodników” towarzyszy osobie doświadczającej odmiennego stanu świadomości. Uczestnik leży i słucha przygotowanej dla niego muzyki, a w razie potrzeby może zwrócić się do terapeutów/przewodników podróży psychodelicznej.
- Dla ayahuaski brakuje danych i procedur użycia jako wspomagający terapię element.
- Dodatkowo, wiele badań nie bierze pod uwagę znaczenia integracji doświadczenia po sesji z tą substancją.
- Brakuje porównań między osobami, które w takiej integracji uczestniczyły z tymi bez niej.
Podsumowanie
W obliczu epidemii chorób psychicznych i przy lekooporności występującej u niektórych pacjentów, ważne jest szukanie alternatywnych sposobów leczenia. Zastosowanie ayahuaski jest obiecującą interwencją dla osób zmagających się z depresją, PTSD i uzależnieniami, co potwierdzają najnowsze metaanalizy badań nad tą substancją (Sheth et al., 2024). Obecne wyniki są jednak wstępne i potrzeba więcej badań wysokiej jakości, by móc w pełni bezpiecznie wprowadzić tę substancję do użytku klinicznego.
Należy pamiętać, że proces wykorzystania w terapii psychodelików jest złożony i powinien uwzględniać indywidualne potrzeby pacjenta, historię choroby, uważne dobranie dawki, badania przesiewowe w kierunku historii zaburzeń, odpowiednie przygotowanie pacjenta i przestrzeni doświadczenia, a także integrację zgodną z procedurą opartą na badaniach (Reiff et al., 2020). Po wzięciu pod uwagę zaleceń i zadbaniu o odpowiedni set & setting ayahuasca ma szansę pomóc w szerokim spektrum trudności psychicznych. O set & setting znajdziesz informacje tutaj.
Polskie Towarzystwo Integracji Psychodelicznej zachęca Cię do skorzystania z usług
profesjonalnej terapii, w Państwie w którym jest to legalne. Nie sugerujemy korzystania z
żadnych nielegalnych subst@ncji. Artykuł ma charakter edukacyjny, nastawiony na redukcję
ewentualnych szkód spowodowanych brakiem dostępu do rzetelnej informacji.
Bibliografia
Barbosa, P. C. R., Tófoli, L. F., Bogenschutz, M. P., Hoy, R., Berro, L. F., Marinho, E. A. V., Areco, K. N., & Winkelman, M. J. (2018). Assessment of Alcohol and Tobacco Use Disorders Among Religious Users of Ayahuasca. Frontiers in psychiatry, 9, 136. https://doi.org
Berlowitz, I., Walt, H., Ghasarian, C., Mendive, F., & Martin-Soelch, C. (2019). Short-Term Treatment Effects of a Substance Use Disorder Therapy Involving Traditional Amazonian Medicine. Journal of psychoactive drugs, 51(4), 323–334. https://doi.org
Celada, P., Puig, M., Amargós-Bosch, M., Adell, A., & Artigas, F. (2004). The therapeutic role of 5-HT1A and 5-HT2A receptors in depression. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 29(4), 252–265.
Domínguez-Clavé, E., Soler, J., Elices, M., Pascual, J. C., Álvarez, E., de la Fuente Revenga, M., Friedlander, P., Feilding, A., & Riba, J. (2016). Ayahuasca: Pharmacology, neuroscience and therapeutic potential. In Brain Research Bulletin (Vol. 126). https://doi.org
Fábregas, J. M., González, D., Fondevila, S., Cutchet, M., Fernández, X., Barbosa, P. C., Alcázar-Córcoles, M. Á., Barbanoj, M. J., Riba, J., & Bouso, J. C. (2010). Assessment of addiction severity among ritual users of ayahuasca. Drug and alcohol dependence, 111(3), 257–261. https://doi.org
Narby J. (1998). Le serpent cosmique, l’ADN et les origines du savoir.
Neuroekspert. Encyklopedia Neurofizjologii. (bd) Sieć domyślna mózgu. https://neuroexpert.org [dostęp: 1.07]
Palhano-Fontes, F., Barreto, D., Onias, H., Andrade, K. C., Novaes, M. M., Pessoa, J. A., Mota-Rolim, S. A., Osório, F. L., Sanches, R., Dos Santos, R. G., Tófoli, L. F., de Oliveira Silveira, G., Yonamine, M., Riba, J., Santos, F. R., Silva-Junior, A. A., Alchieri, J. C., Galvão-Coelho, N. L., Lobão-Soares, B., Hallak, J. E. C., … Araújo, D. B. (2019). Rapid antidepressant effects of the psychedelic ayahuasca in treatment-resistant depression: a randomized placebo-controlled trial. Psychological medicine, 49(4), 655–663. https://doi.org
Reiff, C. M., Richman, E. E., Nemeroff, C. B., Carpenter, L. L., Widge, A. S., Rodriguez, C. I., Kalin, N. H., McDonald, W. M., & the Work Group on Biomarkers and Novel Treatments, a Division of the American Psychiatric Association Council of Research (2020). Psychedelics and Psychedelic-Assisted Psychotherapy. The American journal of psychiatry, 177(5), 391–410. https://doi.org
Rosenblat, J. D., Husain, M. I., Lee, Y., McIntyre, R. S., Mansur, R. B., Castle, D., Offman, H., Parikh, S. V., Frey, B. N., Schaffer, A., Greenway, K. T., Garel, N., Beaulieu, S., Kennedy, S. H., Lam, R. W., Milev, R., Ravindran, A. V., Tourjman, V., Ameringen, M. V., Yatham, L. N., … Taylor, V. (2023). The Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) Task Force Report: Serotonergic Psychedelic Treatments for Major Depressive Disorder. Canadian journal of psychiatry. Revue canadienne de psychiatrie, 68(1), 5–21. https://doi.org
Ruffell, S. G. D., Netzband, N., Tsang, W., Davies, M., Butler, M., Rucker, J. J. H., Tófoli, L. F., Dempster, E. L., Young, A. H., & Morgan, C. J. A. (2021). Ceremonial Ayahuasca in Amazonian Retreats-Mental Health and Epigenetic Outcomes From a Six-Month Naturalistic Study. Frontiers in psychiatry, 12, 687615. https://doi.org
Sanches, R. F., de Lima Osório, F., Dos Santos, R. G., Macedo, L. R., Maia-de-Oliveira, J. P., Wichert-Ana, L., de Araujo, D. B., Riba, J., Crippa, J. A., & Hallak, J. E. (2016). Antidepressant Effects of a Single Dose of Ayahuasca in Patients With Recurrent Depression: A SPECT Study. Journal of clinical psychopharmacology, 36(1), 77–81. https://doi.org
Sheth, R., Parikh, E., Olayeye, K., Pfeifer, K., & Khanna, D. (2024). The Effects of Ayahuasca on Psychological Disorders: A Systematic Literature Review. Cureus, 16(3), e55574. https://doi.org
Uthaug, M. V., Mason, N. L., Toennes, S. W., Reckweg, J. T., de Sousa Fernandes Perna, E. B., Kuypers, K. P. C., van Oorsouw, K., Riba, J., & Ramaekers, J. G. (2021). A placebo-controlled study of the effects of ayahuasca, set and setting on mental health of participants in ayahuasca group retreats. Psychopharmacology, 238(7), 1899–1910. https://doi.org
Zeifman, R. J., Singhal, N., Dos Santos, R. G., Sanches, R. F., de Lima Osório, F., Hallak, J. E. C., & Weissman, C. R. (2021). Rapid and sustained decreases in suicidality following a single dose of ayahuasca among individuals with recurrent major depressive disorder: results from an open-label trial. Psychopharmacology, 238(2), 453–459. https://doi.org
Zeifman, R. J., Palhano-Fontes, F., Hallak, J., Arcoverde, E., Maia-Oliveira, J. P., & Araujo, D. B. (2019). The Impact of Ayahuasca on Suicidality: Results From a Randomized Controlled Trial. Frontiers in pharmacology, 10, 1325. https://doi.org
“What indigenous groups traditionally use Ayahuasca?”, artykuł opublikowany na stronie ayahuasca.com; 28.02.2008; https://www.ayahuasca.com